Motivasyon, birinin bir şeye olan arzusuna doğru harekete geçmesinin ve bazen de bir şeye sahip olma arzusunun nedenidir. Çalışan motivasyonu ise üretkenliğin kilit unsurlarındandır. Motive olmuş çalışanlar, işlerinde daha fazla gurur sergilerler. Motive işgücüne sahip olmanın faydaları, artan çalışan bağlılığı, artan iş tatmini ve işyerinde daha fazla verimlilik ile ölçülebilir.
Çalışanlardan, “motivasyonum yok”, “motive olamıyorum”, “motivasyonumu kaybettim” gibi cümleleri çokça duyarız. Birçok farklı sebebi olabilir ancak genelde içsel motivasyon olmaması ile ilgilidir. Bununla birlikte dışsal motivasyon ile içsel motivasyon daima ilişki içerisindedir ve dışsal motivasyonu tetikleyen liderler, çalışanlarının içsel motivasyonlarını sağlayabilirler.
İçsel motivasyon, işi yapan bireyin faaliyetten haz duymasıdır. Bireyin yapmakta olduğu işten doyum sağlaması arasında bir aracıyı ifade eden durum ise dışsal motivasyondur. İçsel motivasyonda tatmin işin kendisinden kaynaklanır. Dışsal motivasyonda tatmin, maddi ve sözlü ödüller gibi dışsal bir aracıyla olur.
İnsanlar doğuştan itibaren merak ve keşfetme duyguları ile dışsal teşviklere ihtiyaç duymadan davranışlar sergilerler. Bu doğal motivasyonel eğilim insanın zihinsel, sosyal ve psikolojik gelişiminde oldukça önemlidir. Çalışanın tatminsizliği, dışsal motivasyon faktörleriyle önlenerek içsel motivasyonun harekete geçmesi sağlanabilir.
Liderler, dışsal motivasyon faktörlerini kullanarak çalışanlarını motive edebilirler. Ayrıca çalışanlar farklı ihtiyaç ve koşullarda içsel olarak da motive olabilirler. Maslow’un meşhur İhtiyaçlar Hiyerarşisi Piramiti’ne göre bireylerin güdülenmesinin temelinde yatan güç “bireysel ihtiyaçlar“dır. Bireyler ihtiyaçlarını giderebilmek amacıyla harekete geçerler, eğer ihtiyaç tatmin edilmiş ise bu ihtiyaç artık bireyi harekete geçirmede etkisiz hale gelir. Beş gruba ayrılan hiyerarşik basamakların en alt sırasında fizyolojik ihtiyaçlar gelir. Daha sonra güvenlik ihtiyacı, sosyal ihtiyaçlar, saygı ve statü ihtiyacı ile kendini gerçekleştirme ihtiyacı yer alır. Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı’na göre motivasyon kaynakları bireyin ihtiyaçlarıyla ilgili olup içsel kaynaklardır. Bu ihtiyaçlar bireyin içsel motivasyonunu sağlar.
Dışsal motive edici faktörlerle dışsal motivasyon sağlanarak, iş görenlerin tatminsizliği önlendiği için işine karşı olumlu tutum geliştirmesi ve içsel motivasyonu sağlanabilir. Dışsal olarak motive olan çalışanlar işlerini daha istekli yapabilir ve işlerine karşı olumlu bir tutum göstererek içsel motivasyonlarını da artabilir.
Dışsal motivasyon faktörleri ödül, ücret, çalışma koşulları vb. çalışan için olumlu olabilir. Çalışanların performanslarından dolayı ücretinin artması, ödüllendirilmesi, çalışma koşullarının iyileştirilmesi vb. çalışanların performanslarını arttırabilir. Ayrıca dışsal motive edici faktörler, çalışanların daha olumlu bir ruh haline sahip olmasını ve öz yeterliliklerinin artmasını sağlayabilir. Öz yeterliliği yüksek olan çalışanlar işlerini daha kolay yapabilir, işini daha rahat yapabilmenin hazzıyla içsel olarak daha çok motive olabilir. Dışsal motivasyon ve içsel motivayson birbiriyle ilişki halindedir. Çalışanlar dışsal olarak motive olabildiği gibi içsel olarak da motive olabilirler, dışsal motivasyon içsel motivasyonu artırabilir.
Gülsünay Uysal Kaba
